Дарослы ведае, што кніга не толькі вучыць, развівае і выхоўвае дзіця, яна абуджае ў маленькім чалавеку самыя разнастайныя творчыя пачаткі, яна дапамагае дзіцячай фантазіі здабыць багатую вобразнасць і ўнутраны сэнс.
Дзіця не можа не гуляць, не выдумляць, не складаць. Гэта непазбежна, гэта яго спосаб пранікнення ў рэальную рэчаіснасць. Але што менавіта ён выдумляе? Як складае і чаму складае менавіта гэта? Якія маральныя і эстэтычныя прычыны праяўляюцца ў дзіцячай гульні, якая патроху, часцяком незаўважна для самога дзіцяці, становіцца яго сапраўдным жыццём? Свет чытання, свет кнігі з яе літаратурнымі і графічнымі выявамі, дапамагае даросламу насыціцца і накіраваць дзіцячае ўяўленне. Кніга падае дзіцяці прыклад творчасці, прыклад творчага стаўлення да рэальнага часу. Менавіта тут, на кніжнай старонцы, малыя сустракаюць ўпершыню гарманічнае адлюстраванне рэчаіснасці. Кніжка распавядае самае галоўнае, паказвае самае прыгожае.
Ёсць у дзіцячай літаратуры розныя кнігі: вясёлыя і сумныя, але яны заўсёды жыццесцвярджальныя. Таму дзеці не могуць не любіць кнігу, таму радуюцца кнізе, як святу. А дарослыя павінны падрыхтаваць гэтую радасць, дапамагчы дзіцяці зразумець, адчуць кнігу ва ўсёй яе паўнаце.
Да нейкага ўзросту дзеці жывуць у казцы, як раўнапраўныя члены казачнага свету. І гэта натуральна, таму што казка блізкая і сугучная іх светаадчуванню. У самым пачатку жыцця яна сустракае дзяцей фантастычнымі вобразамі, займальнымі прыгодамі, маляўнічасцю і яркасцю свайго свету. Уся гэтая свежасць, чысціня, напеўнасць, гарманічная цэласць казкі служаць для маленькіх першым штуршком да развіцця фантазіі, мыслення, творчасці. Прастата і прыгажосць казачных герояў і іх учынкаў неабходныя дзіцячай свядомасці як першае адлюстраванне свету, сапраўдных чалавечых адносін у чыстым люстэрку сапраўднага мастацтва.
У кожнай казцы пракладзеная мяжа паміж Дабром і Злом. Яны непрымірымыя ворагі, яны знаходзяцца ў адвечнай барацьбе. І ў гэтым проціборстве заўсёды перамагае Дабро, заўсёды перамагае справядлівасць. Гэтая ідэя перамогі Дабра над Злом заўсёды пераканаўчая, таму што выношвалася і нараджалася разам з узнікненнем свядомасці людзей і ўдасканальвалася разам з яго развіццём, таму што працятая верай і надзеяй ўсяго чалавецтва ва ўрачыстасць добрых спраў. А вера гэтая падмацавана часам. Менавіта таму такая моцная казка і менавіта таму дзеці так вераць у яе. У амаль любой народнай казцы ўсё падпарадкоўваецца толькі дасканалым законам чалавечага быцця, тым ідэалам, якія прайшлі праверку многіх пакаленняў людзей, выкрышталізаваліся, сталі агульначалавечымі. І дзецям лёгка прыняць гэтыя ідэалы, лёгка пагадзіцца заканамернасцю.
Вельмі важна для дзяцей, што ў казцы герой, які ўвасабляе дабро, заўсёды станоўчы. Гэта ці непераможны волат, які абараняе свой народ, ці проста чалавек, які перамагае зло розумам, мудрасцю і знаходлівасцю. У любым выпадку станоўчага героя адрозніваюць розум, прыгажосць, умелыя рукі, альбо добрае чараўніцтва, а адмоўнага зло, пачварнасць і падступнасць. Таму дзеці любяць казачных герояў, вераць ім і пераносяць гэтую веру і любоў са свету казачнага ў свет рэальны.
Дзякуючы казцы, дзеці пачынаюць ўсведамляць найгалоўнейшыя ісціны чалавечага жыцця. Казка дапамагае фармаваць асновы маральнасці, маралі, па законах якой ім трэба будзе жыць. Тая самая простая, найпростая казка, якую мы, стаўшы дарослымі, пачынаем лічыць дзіцячай забавай.
Чытайце з дзецьмі як мага больш, а галоўнае пагаварыце, пра што прачыталі!
МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА І ТВОРЫ ФАЛЬКЛОРУ
Беларускія народныя песенкі і пацешкі, творы беларускіх пісьменнікаў
У. Юрэвіч. "Бярозчыны валёнкі"; А. Кобец-Філімонава. "Сем мастакоў"; Я. Брыль. "Жыў-Быў вожык".
Беларускія народныя казкі
“Курачка-Рабка”, “Былінка і верабей”, “Зайкава хатка”, “Каза-манюка”, “Пчала і муха”, “Муха-пяюха”, “Коцік, пеўнік і лісіца”.
Творы беларускіх паэтаў
Т. Кляшторная “Ветлівыя словы”, “Шпак”, “Дожджык”, “Паўцякалі цацкі”, “Не сквапная”; В. Рабкевіч “Едзе восень”; С. Сокалаў-Воюш “Блакіт нябёс”, “Алоўкі”, “Елка”; А. Дзеружынскі “Пралеска”; А. Прохараў. “За адвагу”; Я. Колас ”Сонца грэе, прыпякае”, “Храбры певень”; Я. Купала “Лістапад”; Я. Журба “Першыя сняжынкі”, “Дзед Мароз”; З. Бядуля “Мае забавы”; М. Хведаровіч “Свеціць, як сонца, ад самай калыскі”; Л. Пранчак “Завіруха”; Э. Агняцвет “Маме”; А. Бадак “Мышка”, “Беларусачка”; С. Грахоўскі “Сонечная сцежка”; А. Грачанікаў “Сон”; Л. Рашкоўскі “Я хачу салдатам стаць”; К. Цвірка “Коцікі”; В. Лукша “Вясёлка”.
Фальклор з'яўляецца неацэнным нацыянальным багаццем. Гэта вялікі пласт духоўнай культуры беларусаў, які складаўся калектыўнымі намаганнямі многіх пакаленняў на працягу многіх стагоддзяў. На сучасным этапе нацыянальнага адраджэння неабходна вярнуцца да таго, што было дасягнута нашымі продкамі. Беларускі нацыянальны фальклор - адзін з самых багатых у славянскім свеце. Ён насычаны педагагічным вопытам і народнай мудрасцю. Талерантнасць, памяркоўнасць, дабрадзейным, як традыцыйныя хрысціянскія дабрачыннасці, паступова сталі адметнымі рысамі беларусаў. Больш за тое, яны суседнічаюць з такімі якасцямі, як асабістая годнасць, мэтанакіраванасць, актыўнасць. Фальклор з выхаваўчым зместам, бытавыя традыцыі, святы, беларуская класічная літаратура - гэта тыя паняцці, якія аказваюць вялікі ўплыў на фарміраванне нацыянальнага характару. Ён спрыяе творчаму развіццю дзяцей і моладзі ў свеце былін, казак, паданняў. Прыказкі і прымаўкі могуць служыць падставай для маральных запаведзяў, дапамагаючы развіваць мысленне, логіку, цікавасць да гісторыі і культуры народа. Выхаваўчы патэнцыял фальклору бязмежны. Сёння наша грамадства адраджае забытыя традыцыі даўніны, выкарыстоўваючы народны вопыт, ствараючы новыя мадэлі выхаваўчых тэорый і практык. Любы фальклор бярэ свой пачатак у малых жанрах, у лік якіх уваходзяць загадкі, прыказкі і прымаўкі.
Прыказкі трывала кладуцца ў памяць. Іх запамінанне палягчаецца гульнёй слоў, рознымі рыфмамі, рытмікай, часам вельмі майстэрскай. Канчатковай мэтай прыказак заўсёды было выхаванне. З аднаго боку, яны ўтрымліваюць педагагічную ідэю, з другога - аказваюць выхаваўчы ўплыў, нясуць адукацыйныя функцыі: апавядаюць аб сродках, метадах выхаваўчага ўплыву, адпаведных паданнях народа, даюць характаралагічныя адзнакі асобы - станоўчыя і адмоўныя, якія, вызначаюць мэты фарміравання асобы , ўтрымліваюць заклік да выхавання, самавыхавання і перавыхавання .
Загадкі закліканы развіваць мысленне дзяцей, прывучаць іх аналізаваць прадметы і з'явы з розных абласцей навакольнай рэчаіснасці; прычым наяўнасць вялікай колькасці загадак аб адной і той жа з'яве дазваляе даваць ўсебаковую характарыстыку прадмету (з'яве). Але значэнне загадак ў разумовым выхаванні далёка не вычэрпваецца развіццём мыслення, яны таксама ўзбагачаюць розум звесткамі аб прыродзе і ведамі з самых розных абласцей чалавечага жыцця .Загадка вучыць дзіцяці параўноўваць прыкметы розных прадметаў, знаходзіць агульнае ў іх і тым самым фармуе ў яго ўменне класіфікаваць прадметы, адкідаць іх неістотныя прыкметы. Іншымі словамі, з дапамогай загадкі фармуюцца асновы тэарэтычнага творчага мыслення.
Заслугоўваюць ўвагі такія сродкі выхаваўчага ўздзеяння як пястушкі і пацешкі. У іх падрастае дзіця цалкам займае ўвагу дарослага. Пястушкі атрымалі сваю назву ад слова песціць - няньчыць, насіць на руках. Гэта кароткія вершаваныя прыпевы, якімі суправаджаюць рухі дзіцяці пры пешчанні. Пястушкі маюць сэнс толькі пры суправаджэнні іх тактыльным прыёмам - лёгкім цялесным дотыкам. Ласкавы масаж, які суправаджаецца вясёлай немудрагелістай песенькай з выразным вымаўленнем вершаваных радкоў, выклікае ў дзіцяці бадзёры, вясёлы настрой. У пястушках улічваюцца ўсе асноўныя моманты фізічнага развіцця дзіцяці. Калі ён пачынае станавіцца на ножкі, яму кажуць адно; дзіцяці, які робіць першыя крокі, вучаць цвярдзей стаяць на ножках і пры гэтым кажуць іншыя пястушкі. Пястушка паступова пераходзяць у песенькі-пацешкі, якія суправаджаюць гульні дзіцяці з пальцамі, ручкамі, ножкамі. У гэтых гульнях ўжо часта прысутнічае і педагагічнае - настаўленне ў працавітасці, дабрыні, прыязнасці.
Казкі з'яўляюцца важным выхаваўчым сродкам, на працягу стагоддзяў выпрацаваным і правераным народам. Жыццё, народнаяпрактыка выхавання пераканаўча даказалі педагагічную каштоўнасць казак. Дзеці і казка - непадзельныя, яны створаны адзін для аднаго і таму знаёмства з казкамі свайго народа павінна абавязкова уваходзіць у курс адукацыі і выхавання кожнага дзіцяці. Найбольш характэрныя асаблівасці казак - народнасць, аптымізм, захапляльнасць сюжэту, вобразнасць і вясёлая і, нарэшце, дыдактызм. Матэрыялам для народных казак служыла жыццё народа: яго барацьба за шчасце, вераванні, звычаі і навакольная прырода. У вераваннях народа было нямала забабоннага і цёмнага .У большасці ж казак адлюстраваны лепшыя рысы народа: працавітасць, адароннасць, упэўненасць у баі і працы, бязмежная адданасць народу і радзіме.
Спецыфіка народных ведаў заключаецца менавіта ў тым, што імі можа паспяхова авалодаць кожнае дзіця дашкольнага ўзросту. Шлях гэты пачынаецца ад простага, натуральнага ўваходжання ў свет народных уяўленняў і звычаяў, народнага мастацтва і народных гульняў. Немалая роля ў далучэнні дзяцей дашкольнага ўзросту да роднай культуры адводзіцца спецыялістам дашкольных устаноў. Важна, каб педагогі былі шчырымі прыхільнікамі адраджэння беларускай культуры. Яны першыя сваёй эмацыйнасцю, узвышшам, ласкай да роднага слова павінны зацікавіць дзяцей нацыянальнай спадчынай свайго народа. Працуючы, трэба памятаць адну, добра вядомую ісціну: нічога не адбудзецца само па сабе - без энтузіязму, агульных намаганняў і творчасці.
Прыказкі і прымаўкі могуць служыць падставай для маральных запаведзяў, дапамагаючы развіваць мысленне, логіку, цікавасць да гісторыі і культуры народа. Выхаваўчы патэнцыял фальклору бязмежны. Сёння наша грамадства адраджае забытыя традыцыі даўніны, выкарыстоўваючы народны вопыт, ствараючы новыя мадэлі выхаваўчых тэорый і практык. Любы фальклор бярэ свой пачатак у малых жанрах, у лік якіх уваходзяць загадкі, прыказкі і прымаўкі. Прыказкі трывала кладуцца ў памяць. Іх запамінанне палягчаецца гульнёй слоў, рыфмамі, рытмікай, часам вельмі майстэрскай. Канчатковай мэтай прыказак заўсёды было выхаванне. З аднаго боку, яны ўтрымліваюць педагагічную ідэю, з другога - аказваюць выхаваўчае ўплыў, нясуць адукацыйныя функцыі: апавядаюць аб сродках, метадах выхаваўчага ўплыву, адпаведных паданнях народа, даюць харакэрныя адзнакі асобы - станоўчыя і адмоўныя, якія, вызначаючы так ці інакш мэты фарміравання асобы , ўтрымліваюць заклік да выхавання, самавыхаванню і перавыхаванні, асуджаюць дарослых.
У песенную лірыку ўваходзяць прыпеўкі, прымаўкі, хуткамоўкі, лічылкі. Вось яны як раз накіраваны на развіццё ў дзяцей слыху, мовы, так як у іх выкарыстоўваецца асаблівая спалучэнне гукаў. Такім чынам, далучэнне дзіцяці да народнай культуры пачынаецца з дзяцінства, дзе закладваюцца асноўныя паняцці і прыклады паводзін. Культурная спадчына перадаецца з пакалення ў пакаленне, развіваючы і узбагачаючы свет дзіцяці. Фальклор з'яўляецца унікальным сродкам для перадачы народнай мудрасці і выхаванні дзяцей на пачатковым этапе іх развіцця.
Беларуская казка, як сродак патрыятычнага
выхавання дзяцей дашкольнагаўзросту
Казка вучыць дабро разумець, аб учынках людзей разважаць, калі дрэнны, то яго асудзіць, ну а слабы - яго абараніць. Дзеці вучацца думаць, марыць, на пытанні адказ атрымліваць, кожны раз што-небудзь даведаюцца, Радзіму сваю спазнаюць. Патрыятычнае выхаванне магчыма з дапамогай любых відаў народных казак.
Казка – жыватворная і нічым не заменная крыніца выхавання любові да Радзімы.
Казка - гэта духоўныя багацці культуры, спазнаючы якія, дзіця спазнае сэрцам родны народ.
Дашкольны ўзрост - узрост казкі. Менавіта ў гэтым узросце дзіця праяўляе моцную цягу да ўсяго казачным, незвычайнага, цудоўнаму. Калі казка ўдала выбрана, калі яна натуральна і разам з тым выразна расказана, можна быць упэўненым, што яна знойдзе ў дзецях чулых, уважлівых слухачоў. І гэта будзе спрыяць развіццю патрыятычных пачуццяў. Патрыятычнае выхаванне - гэта, перш за ўсё, выхаванне пачуцця адказнасці. Заклад патрыятызму - эмацыйная прыхільнасць, пачуццё ўласнай годнасці, адказнасць, сумленнасць. Народныя казкі выклікаюць упэўненасць у перамозе праўды, перамозе дабра над злом.
Народныя казкі - унікальны матэрыял, які дазваляе педагогу раскрыць дзецям такія маральныя праўды, як: дружба дапамагае перамагчы зло, добрыя і міралюбныя перамагаюць («Воўк і сямёра казлянят»); зло караецца («Кот, певень і ліса», «Зайкава хатка»). Станоўчыя героі, як правіла, надзелены мужнасцю, адвагай, упартасцю ў дасягненні мэты, прыгажосцю, прываблівай шчырасцю, сумленнасцю і іншымі якасцямі, якія маюць у вачах народа найвышэйшую каштоўнасць. Ідэал, набыты ў дзяцінстве, шмат у чым можа вызначыць асобу. Казка не дае прамых настаўленняў дзецям («Слухайся бацькоў», «Паважай старэйшых», «Не сыходзь з хаты без дазволу»), але ў яе змесце заўсёды закладзены ўрок, які яны паступова ўспрымаюць.
Чаму ж казка так эфектыўная пры працы з дзецьмі, асабліва ў дашкольным узросце?
Па-першае, у дашкольным узросце ўспрыманне казкі становіцца спецыфічнай дзейнасцю дзіцяці, якая валодае прыцягальнай сілай і дазваляе яму свабодна марыць і фантазіраваць. Пры гэтым казка для дзіцяці не толькі выдумка і фантазія - гэта яшчэ і адмысловая рэальнасць, якая дазваляе рассоўваць рамкі звычайнай жыцця, сутыкацца са складанымі з'явамі і пачуццямі і ў даступнай для разумення дзіцяці "казачнай" форме разумець дарослы свет пачуццяў і перажыванняў.
Па-другое, у маленькага дзіцяці моцна развіты механізм ідэнтыфікацыі, г.зн. працэс эмацыйнага ўключэння, аб'яднання сябе з іншым чалавекам, персанажам і прысваення яго нормаў, каштоўнасцяў, узораў. Таму, успрымаючы казку, дзіця, з аднаго боку параўноўвае сябе з казачным героем, і гэта дазваляе яму адчуць і зразумець, што не ў яго аднаго ёсць такія праблемы і перажыванні. З іншага боку, з дапамогай ненавязлівых казачных узораў дзіцяці прапануюцца выхады з розных складаных сітуацый, шляху дазволу канфліктаў, пазітыўная падтрымка яго магчымасцяў і веры ў сябе. Пры гэтым дзіця атаясамляе сябе з станоўчым героем. Малы павінен аддавацца радасці з усёй дзіцячай непасрэднасцю. А казка, як вядома, гэта крыніца праявы ўсіх пачуццяў дзіцяці, у тым ліку і радасці.
"Ніколі не трэба гасіць дзіцячую радасць», - падкрэслівала
А.М. Вінаградава. На яе думку ў атмасферы радасці лёгка зараджаюцца такія каштоўныя душэўныя якасці, як добразычлівасць, спагадлівасць, упэўненасць. Пры дапамозе казачных твораў можна змагацца з рознымі дзіцячымі «хваробамі». У прыватнасці праз казкатэрапію працаваць з агрэсіўнымі, няўпэўненымі, сарамлівымі дзецьмі; з праблемамі сораму, віны, хлусні, непрыняццем сваіх пачуццяў; выхоўваць пачуцці прыхільнасці і любові да сваіх блізкіх; выхоўваць у дзяцей павагу да самога сябе; абуджаць цікавасць да казак; далучаць дзяцей да працэсу пазнання дабра і зла, сумленнасці і справядлівасці; эстэтычнае развіццё; развіццё эмацыянальна-каштоўнасных адносін да рускіх народных казак.
Кожны высокаадукаваны чалавек павінен ведаць традыцыі і мову свайго народа. Таму трэба ўсвядоміць, што чым болей нацыянальнага ў выхаванні, тым мацней, духоўна багацей нацыя. Народныя святы і абрады садзейнічаюць далучэнню да розных відаў мастацтва, творчай дзейнасці і працоўных працэсаў. Патрэбна памятаць, што ў нашы дні няма натуральнага пераймання фальклору ад старэйшых. Таму ў той фальклор, які быў спрадвеку дарослым, дзяцей уводзяць штучна. Абавязкова трэба ўлічваць узроставыя асаблівасці дашкольнікаў, і не трэба вельмі падрабязна знаёміць іх з усімі святамі гадавога кола, толькі з тымі, якія будуць зразумелымі (гэта датычыцца і абрадавых дзеянняў, гульняў, танцаў, песняў, якія выконваюцца на тым ці іншым свяце).
Дзяцей трэба знаёміць з такімі народнымі гульнямі, песнямі, казкамі, танцамі, якія ім зразумелыя і цікавыя, адпавядаюць нашым сённяшнім эстэтычным патрабаванням. Гэта палажэнне павінна ўлічвацца пры адборы фальклорнага матэрыялу для выхавання дзяцей. Толькі пры такіх умовах народная творчасць можа арганічна, а не штучна ўвайсці ў іх жыццё.
Стрэчанне ці грамніцы- гуканне вясны.
Гэтае свята ўвабрала ў сябе вобраз зімы і лета ў песенных гуртах, якія спрачаюцца паміж сабой песнямі.
Масленка.
Святкуецца на восьмы дзень перад Вялікаднем. Гэта свята пачыналіся запускі, якія заканчвалі калядны мясаед.
Гуканне вясны.
Гэтае свята характэрна для Усходняй Беларусі. Як і масленкавыя абрады песні і карагоды адбываліся на горках, бо так было бліжэй да неба. Кульмінацыя гэтага свята дасягалася 7 красавіка, калі адбываліся непасрэдна рытуальныя дзеянні і працягваліся да таго моманту, як узаруць поле.
Саракі.
Свята прыпадае на 22 сакавіка. Яно адзначае дзень веснавого раўнадзенства. 3 гэтым святам канчаткова прыходзіць вясна.
Камаедзіца.
Гэтае свята прыйшло з глыбокай старажытнасці. Адзначаецца перад Звесткаваннем. На гэта свята пакланяліся мядзведзю.
Вялікдзень.
Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага каляндара. На гэта свята сутракалі Новы Год па сонечнаму календару. Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным ад 4 красавіка да 8 мая. Апошняя нядзеля перад святам была Вербная нядзеля. У царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святой вадой. Потым прынасілі дамоў і з'ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца ад маланкі, а рэшткі вярбы захоўвалі да наступнай Вербніцы.
Юр'я.
Свята адзначалася 5 траўня. На ім ушаноўвалі сімвал парадку, вясны, росквіту прыроды. На лузе дзяўчаты выбіралі самую прыгожую, апраналі яе русалкай і надзявалі ёй вянок, вадзілі вакол яе карагоды і спявалі. На гэтае свята існуе шмат прыказак, прыкмет. Вось адна з іх: « Як дождж на Юр'я, то будзе хлеб у дурня».
Пахаванне стралы.
У аснове гэтага свята ляжыць ахоўная магія ад маланкі. Цягнецца ад Вялікадня да Ушесця. На гэтае свята водзяць песні, карагоды, якія абараняюць ад маланкі.
Зялёныя святкі.
Свята найвышэйшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай Сёмухі, Тройцы. Святкуецца гэтае свята на семым і восьмым тыдні пасля Вялікадня. Гэтае свята з'яўляецца гімнам маці-прыродзе.
Купалле.
Святкуецца з 6 на 7 ліпеня. Гэтае свята насычана прыгожымі язычніцкімі звычаямі і святкуецца ў гонар летняга сонца звароту. Сутнасць гэтага свята засталася некранутай да нашых дзён. Увасабленнем былі ачышчальныя вогнішчы, ачалавечаны вобраз жанчыны Купалы і нават яго дочкі.
Жніво.
Гэтае свята з'яўляецца самым працяглым комплексам рытуалаў. Пачынала святкавацца ад 12 ліпеня да 27 верасня. Жніўныя абрады складалі аснову самай цяжкай працоўнай дзеі.
Пакровы.
Адзначаліся ад 14 кастрычніка да 27 кастрычніка. На гэтае свята размяркоўваліся дні паміж дзяўчатамі, а 27 кастрычніка па надвор'ю меркавалі аб характары будучай жонкі, і называлі гэты час Дзівочым летам. На гэтае свята ў прыродзе адбываўся пераломны момант ад лета да зімы. "Прыйшла Пакрова і пытае, ці да зімы гатова." Пачынаючы з гэтага свята, моладзь пачынала збірацца на вячоркі, а хатнія справы спраўляліся з песнямі.
Дзяды.
Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота мела быць днём ушанавання дзядоў, усіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу.
Зімовыя святкі.
Пачыналіся посля постнай куцці (6 студзеня) і завяршаліся да Вадахрышча (19 студзеня). На гэтае свята адбываліся сапраўдныя тэатралізаваныя беларускія народныя карнавалы. Пачыналіся зімовыя святкі з Каляд (7 студзеня), якія былі ў гонар зімоваго сонцазвароту і каляднага месаеду пасля Піліпаўскага посту. На гэты язычніцкі абрад наслаівалася хрысціянскае свята нараджэнне Хрыстова - свята Раства. Неад'емным рытуалам з'яўляецца ўшанаванне продкаўдзядоў. Гэтаму прысвячалі тры ўрачыста-шанавальныя куцці:перадкалядная посная, багатая шчодрая і вадзяная. Гэтая дзея цягнулася ад 25 снежня да 2 студзеня.
1.Глядзім па-беларуску
Можна пачаць з самага простага, з"Калыханкі". Ранішнія праграмы для малых на" Беларусь-3 " таксама ідуць на мове. У дапамогу бацькам – перакладныя мульцікі на беларускай (так, іх больш аднаго). Той жа" Шрэк "або"Свінка Пэпі". Іх годнасць у тым, што сюжэт, як правіла, ужо добра вядомы дзіцяці.
2. Спяваем па-беларуску
У працэсе падрыхтоўкі да сямейных урачыстасцяў і святаў можна разам з рускамоўнымі развучваць і беларускія песенькі. Напрыклад, ужо звыклыя нам "Jingle Bells" можна заспяваць і па-беларуску ("Звон звініць"), як і класічную "Маленькай елачцы холадна зімой" ("Ў лесе яліначцы холадна зімой", пер. В. Жуковіча). Песні з любімых мульцікаў і пастановак таксама могуць загучаць па-новаму ("не шанцуе нам, прынцэсам, ня шанцаў!"з м/ф"Лятучы галандзец").
3. Малюем па-беларуску
“Кропка, кропка, побач –коскі. Атрымаўся тварык. Ручкі, ножкі, агурочак, - Чалавек па свеце крочыць."Малюнках дзіцяці можна даваць беларускія назвы.("Ялінка", "Кветка", "Сонейка", "Вясёлка", "Мама, тата, я"). Да таго ж, з дапамогай фарбаў ці алоўка можна самім зрабіць незразумелы матэрыял наглядным. Або выкарыстаць ужо гатовыя варыянты: напрыклад, кніжкі Глеба Лабадзенкі "Дзіцячая замова" і "Дзіцячая замова-2".
4. Гуляем па-беларуску
"Раз, два, тры, чатыры, пяць. Я іду цябе шукаць". Хай гэта будзе мова мамы і дочкі. Або сямейная гульня. На развітанне казаць " Пакуль!”. Прачынацца па-руску ("з добрай раніцай!"), а засыпаць па-беларуску ("Дабранач!”). Навучыцца чыста па-беларуску чысціць зубы: у мяне зубная шчотка, ёю зубы чышчу чотка! Хто не чысціць зубы шчоткай, вырасьце бяззубай цэткай! У аўтара гэтых радкоў, Андрэя Хадановіча, ёсць і хлапчуковы варыянт у кніжцы "Нататкі таткі".
5. Прыглядаемся па-беларуску
Назвы вуліц, шыльды крамаў, беларускае слова можна сустрэць дзе заўгодна – галоўнае, прыгледзецца.
6. Чытаем па-беларуску
Беларуская мова - гэта не толькі народныя казкі і класічныя тэксты. Па-беларуску можна пазнаёміцца з Віні-Пухам і Пэпі ("Віня-пых і ўсё-ўсё-ўсё", "Піпі Доўгая панчоха", Мумі-тролямі і хобітамі. А Гісторыі пра йетти і якая чытае карову Маму Му прыйдуцца даспадобы і малышам, і дашкалятам ("Снежны чалавек" Эвы Сусы ў перакладзе Алесі Башарымавай
7. Запамінаем па-беларуску
І па-руску. І па-ангельску. Дзіцячы розум гнуткі і успрымальны. А значыць, наяўнасць у пачатковай школе трох моў можна спажыць сабе на карысць. Напрыклад,як гэта зрабіла Алена Церашкова у кніжцы “Англійская мова. Словы за словам. Вяршы". Такія вершыкі падымаюць настрой, развіваюць фантазію і лёгка запамінаюцца. І сам не заўважаеш, як прыдумляюцца новыя двухрадкоўі: летам і вясною, у Мінску, на Канарах, я нашу з сабою ад сонца «акуляры». Рама з алюмінію, у камплекце-колы. Англічанін скажа "bike", беларус жа – "ровар".
8. Курсы па-беларуску
Прыемна, што беларуская мова перастае быць проста прадметам для дзяцей у школе. Ім актыўна цікавяцца і дарослыя, таму на рынку паслуг з'яўляецца ўсё больш і больш курсаў "роднай мовы".
Жаданне прышчапіць дзіцяці любоў да роднай мовы не можа быць гвалтоўным і вонкавым. Каб захапіць дзіцяці - трэба захапіцца самім. Сад і школа, на шчасце, не адзіныя месцы, дзе дзеці могуць пачуць беларускае слова. Ёсць, напрыклад, сям'я. Вось з яе-то, мабыць, і варта пачаць.
Часта бацькі задаюць выхавальнікам пытанне: "чаму дзіця ідзе ў дзіцячы са слязамі і калі гэты" жах " скончыцца?"Сапраўды, у большай частцы дзяцей малодшых груп адаптацыя да ДОУ праходзіць хваравіта: малыя доўга не могуць прывыкнуць да дзіцячага садку, ладзяць істэрыкі, некаторых ад мам па раніцах прыходзіцца "адцягваць". Паспрабуем разабрацца, чаму так адбываецца і як палегчыць адаптацыю дзяцей у дзіцячым садзе. Дзецям любога ўзросту вельмі няпроста пачынаць наведваць дзіцячы сад. Кожны з іх праходзіць перыяд адаптацыі да дзіцячага садку. Усё жыццё дзіцяці кардынальным чынам мяняецца. У звыклую, якая склалася жыццё ў сям'і літаральна ўрываюцца змены: выразны рэжым дня, адсутнасць родных і блізкіх, пастаяннае прысутнасць аднагодкаў, неабходнасць слухацца і падпарадкоўвацца незнаёмым дарослым, рэзка памяншаецца колькасць персанальнага увагі.
Дзіцяці неабходны час, каб адаптавацца да гэтай новай жыцця ў дзіцячым садзе.
Для кожнага бацькі яго дзіця самы лепшы, самы разумны. Але вось яго аддаюць у дзіцячы сад. Натуральна, у мамы з татам ўзнікаюць першыя перажыванні, звязаныя з садам. А як дзіця абвыкне? Ці спадабаецца яму?
Дзеці прывыкаюць да дзіцячага садку па-рознаму: хтосьці з першых дзён ходзіць у дзіцячы садок з радасцю, але, гэта хутчэй выключэнне з правілаў, а хтосьці не можа супакоіцца цэлы дзень і бацькоў ўвечары сустракае ровамі. Часцей за ўсё ў 2-3-х летніх малых растанне з мамай суправаджаецца слязьмі, а потым яны адцягваюцца на цацкі і супакойваюцца. І гэта нармальна.
Пытанне: «Калі дзіця прывыкне да дзіцячага садка і перастане плакаць». Пройдзе час і адаптацыйны перыяд завершыцца. Вось толькі працягласць гэтага перыяду ў кожнага будзе свая. Усё залежыць ад ступені адаптацыі дзяцей.
Адаптацыя-гэта прыстасаванне або прывыканне арганізма да новай абстаноўцы. Для дзіцяці дзіцячы садок, несумненна, з'яўляецца яшчэ невядомым прасторай, з новым асяроддзем і адносінамі. Гэты працэс патрабуе вялікіх выдаткаў псіхічнай энергіі і часта праходзіць з напругай, а то і перанапружаннем псіхічных і фізічных сіл арганізма.
Пылок. Доўжыцца ад 1 да 16 дзён.
Сярэдні. Доўжыцца ад 16 да 32 дзён.
Цяжкі. Можа доўжыцца да 64 дзён.
Тып цяжкай або неспрыяльнай адаптацыі характарызуецца стратай у вазе або раптоўным, без нейкіх бачных прычын, кароткачасовым павышэннем тэмпературы. Стрэс разбурае ахоўныя бар'еры малога, перакручвае шэраг важных фізіялагічных рэакцый, неабходных для падтрымкі стану здароўя, і-няма больш ахоўнага панцыра, які абараняе ад усіх хвароб. Ад любога подыху ветрыку дзіця захварэе, адбудзецца зрыў адаптацыі, а пасля зрыву яму прыйдзецца адаптавацца зноўку.
Тып лёгкай адаптацыі характарызуецца прывыканнем да новай абстаноўцы - на працягу паўмесяца, а змены, якія бачныя ў паводзінах дзіцяці, кароткачасовыя і нязначныя, таму дзіця не хварэе.
Прамежкавы варыянт - сярэдняй цяжкасці працягу перыяду розных адаптацыйных зменаў у дзіцячым арганізме характарызуецца тэрмінам адаптацыі - больш месяца, часам падчас яе магчымыя захворвання без якіх-небудзь ускладненняў.
Прычыны, чаму дзіця не можа прывыкнуць да дзіцячага садку
Каб мамам было лягчэй расставацца са сваімі дочкамі і сыночкамі па раніцах, разгледзім прычыны, па якіх дзеці плачуць. Ухіліце іх-слёзы знікнуць.
Дзіця не падрыхтаваны да наведвання дзіцячага саду:Стан здароўя. Хваравітаму дзіцяці адаптавацца ў новых умовах цяжэй, чым здароваму.
не сфармаваныя культурна-гігіенічныя навыкі;
ён не ўмее самастойна гуляць з цацкамі;
рэжым у сям'і не супадае з рэжымам ДОУ.
Біялагічныя прычыны: індывідуальныя прычыны. Некаторыя малыя ў першы дзень наведвання дашкольнай установы паводзяць сябе ціха і спакойна, а на 2-3 дзень пачынаюць плакаць, іншыя — наадварот, у першыя дні ладзяць істэрыкі, а потым іх паводзіны нармалізуецца.
моцны таксікоз ў мамы ў перыяд цяжарнасці;
ўскладненні пры родах;
хваробы ў першыя тры месяцы жыцця.
Умовы жыцця ў сям'і. Калі дзіця вазілі да сваякоў, наведвалі з ім знаёмых, бралі з сабой у падарожжа, то ён значна хутчэй абвыкне да новай абстаноўцы дзіцячага саду.
Абмежаваную зносіны са аднагодкамі. Цяжэй за ўсё адаптуюцца дзеці, круг зносін якіх быў зведзены да мінімуму "мама-Бабуля-тата". У такіх малых вялікая колькасць дзяцей выклікае страх, жаданне схавацца куды-небудзь, каб пабыць аднаму.
Як бацькам трэба рыхтаваць дзіця да паступлення ў дзіцячы сад.
"Раскрыйце сакрэты" маляню магчымых навыкаў зносін з дзецьмі і дарослымі людзьмі.
Наладзьце маляняці як мага пазітыўней да яго паступлення ў дзіцячы сад.
Не абмяркоўвайце пры маляняці хвалюючыя вас праблемы: дзіця не слухаючы, слухае.
Рыхтуйце вашага дзіцяці да часовай расстанні з вамі і дайце зразумець яму, што гэта непазбежна толькі толькі таму, што ён ужо вялікі.
Увесь час тлумачце дзіцяці, што ён для Вас, як раней, дарог і любім.
Вучыце дзіцяці дома ўсім неабходным навыкам самаабслугоўвання.
Калі ласка, увядзіце рэжымныя моманты дзіцячага саду ў хатні рэжым дня .
Павысьце ролю гартуюць мерапрыемстваў. Яны не абароняць ад інфекцыйных захворванняў, але паменшаць верагоднасць узнікнення магчымых ускладненняў.
Ня пагражайце дзіцяці садам як пакараннем за дзіцячыя грахі, а таксама за яго непаслушэнства.
Не нервуйцеся і не паказвайце сваю трывогу НАПЯРЭДАДНІ паступлення дзіцяці ў дзіцячы сад або ў выпадках, калі дзіця захворвае: дзіця фіксуе бацькоўскія спосабы рэагавання і ўключае іх ва ўласную мадэль і стыль паводзін.
Настройвайце дзіцяці на мажорны лад. Выклікайце яму, што гэта вельмі выдатна, што ён дарос да саду і стаў такім вялікім.
Забірайце першы час крыху раней дадому, Стварыце спакойны, бесканфліктны клімат для яго ў сям'і.
Памяншайце нагрузку на нервовую сістэму: на час спыніце паходы ў цырк, у ТЭАТР, у госці і іншыя шматлюдныя і шумныя месцы, скароціце прагляд тэлеперадач.
Ня хутайце дзіцяці, а апранайце ў адпаведнасці з тэмпературай у групе.
Не трэба ў прысутнасці дзіцяці дрэнна казаць аб дзіцячым садку або абмяркоўваць звязаныя з ім праблемы.
"Караць" дзіцяці дзіцячым садам і ў ліку апошніх забіраць яго дадому.
Перашкаджаць яго кантактам з дзецьмі ў групе: значны Дарослы, застаючыся ў групе назіраць за сваім дзіцем спараджае сітуацыю дваістасці, якая пагаршае ў дзіцяці якасць нерашучасці і перашкаджае магчымасці навучыцца спантанна паводзінам у новай абстаноўцы.
Памылкі бацькоў, якія абцяжарваюць адаптацыю дзіцяці
Чаго нельга рабіць маме з татам у перыяд адаптацыі дзіцяці 2-3 гадоў да садка:
Нельга палохаць дзіця. Часта бацькі палохаюць сваіх дзяцей садка: "вось не будзеш слухацца Мяне-пойдзеш заўтра ў садок". Задумайцеся, хіба месца, якім палохаюць, здольна выклікаць пазітыўныя эмоцыі?
Нельга караць за слёзы пры расставанні. Ніколі не злуйцеся на дзіця за тое, што ён не хоча ісці ў дзіцячы садок і плача. Гэта цалкам нармальная рэакцыя для дзяцей 2-3 гадоў. Лепш пацалуйце, Абдыміце яго і яшчэ разок запэўніце, што вы яго вельмі любіце і абавязкова забераце з дзіцячага садка.
Нельга абяцаць дзіцяці тое, што потым не зможаце выканаць. Напрыклад, калі мама сказала, што забярэ адразу пасля абеду, то яна павінна так і паступіць. З-за не выкананага абяцання ў дзяцей часта здараюцца істэрыкі. Як жа тут не плакаць, калі мама абяцала і не прыйшла, можа яна збіраецца пакінуць у садку на ноч. Такім чынам, можна назаўжды страціць давер дзіцяці. Лепш казаць канкрэтна, што забраць зможаце толькі ўвечары і не даваць "пустых" абяцанняў.
Калі гаворка ідзе аб адаптацыі дзіцяці да садзе, часта кажуць пра тое, як цяжка маляню і якая яму патрэбна дапамога. Але "за кадрам" амаль заўсёды застаюцца бацькі, якія знаходзіцца ў не меншым стрэсе і перажываннях! Яны таксама маюць вострую патрэбу ў дапамозе і амаль ніколі яе не атрымліваюць.
Часта мамы і таты не разумеюць, што з імі адбываецца, і спрабуюць ігнараваць свае эмоцыі. Але не варта гэтага рабіць. Вы маеце права на ўсе свае пачуцці, і ў дадзеным выпадку яны з'яўляюцца натуральнымі. Паступленне ў сад-гэта момант аддзялення дзіцяці ад бацькоў, і гэта выпрабаванне для ўсіх. У мамы і таты таксама "рвецца" сэрца, калі яны бачыць, як перажывае малы, а бо ў першы час ён можа заплакаць толькі пры адным згадванні, што заўтра прыйдзецца ісці ў сад.
Каб дапамагчы сабе, трэба:
быць упэўненымі, што наведванне саду сапраўды трэба сям'і. Напрыклад, калі маме проста неабходна працаваць, каб уносіць свой уклад (часам адзіны) у даход сям'і. Часам мамы аддаюць дзіця ў сад раней, чым выходзяць на працу, каб дапамагчы яму адаптавацца, забіраючы крыху раней, калі гэта будзе трэба. Чым менш сумненняў у мэтазгоднасці наведвання саду, тым больш упэўненасці, што дзіця рана ці позна абавязкова справіцца. І малы, рэагуючы менавіта на гэтую ўпэўненую пазіцыю, адаптуецца значна хутчэй.
паверыць, што малы на самай справе зусім не "слабое" стварэнне. Адаптацыйная сістэма дзіцяці дастаткова моцная, каб вытрымаць гэта выпрабаванне, нават калі слёзы цякуць ракой. Парадаксальна, але факт: добра, што дзіця плача! Паверце, у яго сапраўднае гора, бо ён растаецца з самым дарагім чалавекам - з мамай! Ён пакуль не ведае, што вы абавязкова прыйдзеце, яшчэ не ўсталяваўся рэжым. Але вы-то ведаеце, што адбываецца, і ўпэўненыя, што забярэце малога з садка. Горш, калі дзіця настолькі заціснуты ціскамі стрэсу, і ў яго не атрымліваецца плакаць. Плач-гэта памочнік нервовай сістэмы, ён не дае ёй перагружацца. Таму не бойцеся дзіцячага плачу, не злуйцеся на дзіця за "ныццё". Вядома, дзіцячыя слёзы прымушаюць вас перажываць, але вы абавязкова справіцеся.